Kurucu İki Belge
Kurucu toplumsal iradeyi yansıtan anahtar niteliğindeki iki kurucu belge anlaşılmadan Lozan gerçeğini doğru anlamak mümkün değildir. Biri, ‘Milli Mücadele’ ya da ‘Kurtuluş Savaşı’ adıyla anılan savaşın amacını ortaya koyan ‘Misakı Milli’ adlı metindir. Diğeri savaş sonrası barışın temellerini belirleyen ‘Lozan Talimatnamesi’ olarak bilinen belgedir.
A. Misakı Milli: 28 Ocak 1920’de Osmanlı Meclisi Mebusanı tarafından hazırlanarak kabul edilmiş olmakla birlikte Ankara Hükümeti tarafından da tüm oluşum, yasama ve savaş süreçleri için kabul görmüş yegane referanstır. Milli Mücadelenin yönünü, amaç ve hedeflerini göstermiş ve toplumun ortak hareket etmesine esin kaynağı olmuştur. Altı maddeden oluşmaktadır ve bütün temel konuları doğrudan veya dolaylı kapsamına almaktadır:
- Osmanlı Devleti’nin, özellikle Arap çoğunluğunun yerleşik olduğu, 30 Ekim 1918’de mütarekenin imzalandığı tarihte, düşman ordularının işgali altında kalan kesimlerin kaderi, halkının serbestçe verecekleri karara uygun olarak belirlenmesi gerekeceğinden, adı geçen mütareke hattı içinde ve dışında din, ırk ve soy bakımından birleşik ve birbirine karşı saygı ve fedakârlık duygularıyla dolu olarak soy ve toplum hukuku ile çevre koşullarına tam olarak uyan Osmanlı Müslüman çoğunluğunun yerleşmiş bulunduğu bölgelerin hepsi gerçekten veya hükmen hiç bir şekilde bölünmez bir bütündür.
- Halkı, ilk serbest kaldıkları zaman halkın oylarıyla anavatana katılmış olan üç sancak [1] için gerektiğinde yeniden serbestçe halkoyuna başvurulmasını kabul ederiz.
- Türkiye ile yapılacak barışa bırakılan Batı Trakya’nın hukuki durumunun saptanması da, halkın tam bir serbestlik içinde açıklayacakları oylara uygun olarak yapılmalıdır.
- İslam Hilafet ve Saltanat Merkezi ve Osmanlı hükümet merkezi olan İstanbul şehri ile Marmara Denizi’nin güvenliği her türlü tehlikeden uzak ( korunmuş ) olmalıdır. Bu ilke sklı kalmak şartıyla, Akdeniz ve Karadeniz Boğazlarının dünya ticaret ulaşımına açılması hakkında, bizimle diğer bütün ilgili devletlerin birlikte verecekleri karar geçerlidir.
- İtilaf Devletleri ile düşmanları ve bazı ortakları arasında kararlaştırılan antlaşma esasları çerçevesinde azınlıklar hukuku komşu ülkelerdeki Müslüman ahalinin de aynı hukuktan yararlanmaları güvencesiyle tarafımızdan desteklenecek ve sağlanacaktır.
- Milli ve ekonomik gelişme olanağını elde etmek ve daha çağdaş ve düzenli bir yönetim şeklinde işleri yürütmeyi başarabilmek için, her devlet gibi, bizim de, gelişme sebeplerimizin sağlanmasında tam bir hürriyet ve bağımsızlığa kavuşmamız, varlığımızın ve hayatımızın esasıdır. Bu sebeple, siyasi, adli, mali ve benzeri gelişmelerimize engel kayıtlara karşıyız. Tahakkuk edecek borçlarımızın ödenme şartları da bu esaslara aykırı olmayacaktır. Gerçekleşecek borçlarımızın ödeme koşulları da bu ilkelerle çelişmeyecektir.
B. Lozan Talimatnamesi: Yunan işgalini sona erdiren Milli Mücadele sonrasında barışın esaslarını ve vazgeçilmezlerini gösteren bir metindir. Kurucu İradenin temsilcisi sıfatıyla Birinci Meclis tarafından Lozan’a gidecek heyete verilmek üzere hazırlanan 14 maddeden oluşmaktadır. Misakı Milli ile paralel hükümler taşımaktadır:
1-Doğu Sınırı: Ermeni yurdu bahis konusu olamaz. Olur ise görüşmeler kesilecektir.
2-Irak Sınırı: Süleymaniye, Kerkük ve Musul sancakları istenecektir. Konferansta bundan
farklı olarak ortaya çıkacak güçlükler için Vekiller Heyeti’nden talimat alınacaktır. Petrol vesaire imtiyazları sorununda İngilizlere bazı ekonomik çıkarlar sağlanması görüşülebilir.
3-Suriye Sınırı: Bu sınırın düzeltilmesine olanaklar elverdiğince çalışılacak ve bu sınır şöyle olacaktır: Resi İbn-i Hayn’dan başlayarak Harm, Müslimiye, Meskene ve sonra Fırat yolu Deyrizzor, çöl ve nihayet Musul Vilayeti güney sınırına ulaşır. (İskenderun’un güneyinden Kerkük’ün güneyine uzanan hat)
4-Adalar: Duruma göre hareket edilecek ve kıyılarımıza pek yakın meskûn olan ve olmayan adalar derhal ilhak edilecek, başarı elde edilemediği takdirde Ankara’dan sorulacaktır.
5-Trakya Batı Sınırı: 1914 sınırının elde edilmesine çalışılacaktır.
6-Batı Trakya: Misak-ı Milli maddesi uygulanacaktır. (Misakı Milli Madde 3 – Türkiye barışına bağlılığın Batı Trakya’nın hukuksal durumunun saptanması da burada oturan halkın tam bir özgürlükle açıklayacakları oylarla belirlenmelidir.)
7-Boğazlarda ve Gelibolu yarımadasında yabancı askeri kuvvet kabul edilemez. Eğer bu konudaki görüşmeler kesilmeyi gerektirirse kesilmeden önce Ankara’ya bilgi verilecektir.
8-Kapitülasyonlar kabul edilemez. Görüşmelerin kesilmesi gerekir ise yapılır.
9-Azınlıklar: Esas, mübadeledir.
10-Düyun-u Umumiye: Türkiye’den ayrılan memleketlere dağıtımı, Yunanlılara devri, yani tamirata karşılık tutulması, olmadığı takdirde 20 yıl ertelenmesi gerekir. Düyun-u Umumiye
İdaresi ortadan kalkacaktır. Güçlükler çıktığı takdirde Ankara’ya sorulacaktır.
11-Ordu ve donanmayı sınırlandıran konu olmayacaktır.
12-Yabancı kurumlar Türk kanunlarına tabi olacaklardır.
13-Türkiye’den ayrılan memleketler için Misak-ı Milli’nin özel maddesi yürürlüktedir. (Misakı Milli Madde 1
14-Cemaatler ve İslam Vakıflar Hukuku eski antlaşmalara göre düzenlenecektir.
