Lozan’da Kürtlere Sığınan İnönü

by Mehmet ALKIŞ · Published 20 Şubat 2019 · Updated 30 Temmuz 2022

Osmanlı, 1514’te Kürtlerle yaptığı anlaşmanın ardından çok önemli iki sonuç elde etmiştir:

Birincisi; Türk olan ve Osmanlı için büyük tehlike oluşturan Safevileri mağlup ederek doğu sınırını güvence altına almıştır.

İkincisi; Safevileri mağlup edip, güneyini Kürtlerle güvence altına aldıktan sonra, öteden beri egemenlik savaşı içinde bulunduğu Türk Memlukluların egemenliğine son verdi. En önemlisi, halifeliği alarak İslam Dünyasının lideri olmayı başardı.

Bu örneklerden de anlaşıldığı üzere; Kürtlerle Osmanlı’nın iyi giden hayati derecede önemli ilişkileri, Batılılaşma sonucu ilan edilen Tanzimat’la bozulmaya başladı. Merkeziyetçiliğe yönelip Kürt Beyliklerinin yetkilerini kısıtladığı için Osmanlı ile Kürtler arasındaki uyum giderek olumsuz bir seyir izler oldu.

Buna rağmen, Musul’un da içinde yer aldığı son Osmanlı topraklarını birlikte savundular.

Daha sonra azılı bir Kürt düşmanı olarak katliamlara imza atan İsmet İnönü bile bakın Lozan’da Kürtlere nasıl sığınıyor. Baş delegesi olarak 23 Ocak 1923 tarihli konuşmasından bölümler:

“Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, Türklerin olduğu kadar Kürtlerin de Hükümetidir. Çünkü Kürtlerin gerçek ve meşru temsilcileri Millet Meclisine girmiştir ve Türklerin temsilcileriyle aynı ölçüde ülkenin Hükümetine ve Yönetimine katılmaktadırlar.

“Kürt halkı ve yukarıda belirtilen temsilcileri Musul Vilayetinde oturan kardeşlerinin anayurttan ayrılmalarına razı değillerdir. Böyle bir ayrılmaya engel olmak için bütün fedakârlıklara katlanmaya hazırdırlar.

“Musul Vilayeti nüfusunun çoğunluğunu meydana getiren Kürtlerle Türklerin vilayetlerinin Türkiye’nin tamamlayıcı bir parçası olarak kalmasını sağlamak için bütün güçleriyle mücadele etmekten bir an bile geri durmayacaklarına şüphe yoktur. Bu halk, pek az bir süre önce Türkiye Büyük Millet Meclisine başvurarak 1918 silah bırakışmasından sonra işgal edilen ülkelerinin Türkiye’ye geri verilmesini sağlamak bakımından sarsılmaz kararlarını bildirmiştir.

“…… Türk Temsilci Heyeti, Dünya Savaşına ve Bağımsızlık Savaşına katılmış Türk Ordusunun bütün komutanlarının yurdun kurtuluşu için Kürt halkının yaptığı hizmetleri ve katlandığı fedakârlıkları saygı ve hayranlıkla belirttiklerini söylemeyi bir ödev bilmektedir. Düşmanlarımızın saldırısına uğramış Anadolu’nun çeşitli cephelerinin savunulmasında olduğu gibi, Yunanlıların tam bir bozgunuyla sonuçlanan saldırıda anı amaca varmak ve aynı ülküyü gerçekleştirmek için Kürtlerle Türkler tam bir işbirliği içinde çalışmışlardır.

“……… İngiliz Temsilci Heyetinin söylediğine göre, İngiltere Kürtlere özerklik vermek iteğinde imiş de Türkiye bunu vermeğe yanaşmıyormuş.

“Kürtler, Türkiye’de her zaman yurttaşlık haklarından yararlanmışlardır. Siyasal ve sosyal bakımlardan her zaman işbirliği yaptıkları Türk Hükümetini yabancı bir Hükümet saymamışlardır. Büyük Millet Meclisinde Milletvekilleri vardır, hükümet ve yönetim işlerine etkili katılmaktadırlar.

“Kullanılan ad ne olursa olsun gerçekte bir sömürge olacak bir ülkede yabancı bir devletin uyruğu durumuna geçmek üzere şimdiki durumunu değiştirmek isteyecek tek bir Kürt bile yoktur.

“Böyle bir durumda kendilerini temsil etmeyecek bir hükümet ve Parlamentoca uzaktan yönetilecek olan ülkelerinin kaderi üzerinde hiçbir etkileri olmayacağını Kürtler bilmektedirler.

“Yurttaşlık haklarını ve yetkilerini kapsamayacak olan ve sözde özerk bölgelerin halklarına tanınacağı söylenen haklar, Kürt soyu gibi üstün bir soyu hiç tatmin etmeyecektir.

“Musul’un kaderi, İzmir’in, Doğu Trakya’nın, İstanbul’un, Adana’nın, Urfa’nın, Anteb’in vb. yerlerin kaderinden ayrı değildir. Bu yerlerin hepsi de çarpışmalar durdurulduktan sonra ve yapılmış sözleşmelere aykırı olarak işgal edilmiştir. Böyle olunca Musul Vilayetinin anılan bu şehirler ve bölgeler gibi Türkiye’ye geri verilmesi doğal ve mantığa uygun bir davranıştır.

“Türkiye’nin Musul Vilayetinin kendisinden ayrılmasına neden razı olamayacağını gösteren düşünceleri şöyle özetlemek istemekteyim:

1.Bu Vilayet halkının büyük çoğunluğu Türk ve Kürt’tür.

	Kürt	Türk	Arap	Yezidi	Gayrimüslim	Toplam
Süleymaniye Sancağı	62,830	32,960	7,210	—–	—–	103,000
Kerkük Sancağı	97,000	79,000	8,000			184,000
Musul Sancağı	104,000	35,000	28,000	18,000	31,000	216,000
Musul Vilayetinin Toplam Nüfusu	263,830	146,960	43,210	18,000	13,000	503,000

İnönü’nün Lozan’da Savunduğu Nüfus Tablosu (Kürt Nüfusunun çokluğunu ispat için)

	Arap	Kürt	Türk	Hıristiyan	Yahudi	Toplam
Musul	170,663	179,820	14,895	57,423	9,665	432,468
Erbil	5,100	77,000	15,000	4,100	4,800	106,000
Kerkük	10,000	45,000	35,000	600	1,400	92,000
Süleymaniye	—	152,000	1,000	100	1,000	155,000
TOPLAM	185,763	452,720	62,225	16,865	16,865	785,468